Merminin ve ya saçmanın , ateşli silahlardan çıkış anını ve ya hareketlerini , inceleyen bilim dalına balistik denir! İÇ ve DIŞ balistik olarak adlandırılır.
Bir de Terminal balistik vardır, hedefteki etkileri inceler va açıklar , biz burada onu tanıtmayacağız!
Ateşleme esnasında, namlu içinde geçen reaksionları (gaz basıncının namlu üzerinde etkilerini, ateşleme süresini, faydalı ve zararlı gaz etkilerini vs.) İÇ BALİSTİK açıklar.
Namludan çıktıktan sonra ( kurşunun hızını, gideceği mesafe ve çizdiği yol, saçma dağılımını, hedefe isabet eden saçma adetini, hava ve rüzgerın etkilerini de) DIŞ BALİSTİK inceler ve açıklar.
Barutun namlu içinde yanması saniyenin çok, çok altında oluşur, yaklaşık 1500m/s. bu ateşleme esnasında namlu içinde vuruşa benzer reaksion oluşur.
Barutun ateşlenmesi, gaz basıncını meydana getirir ki, bu basınç da saçmalar ve namlu üzerinde basınç oluşturur, silah kapalı olduğundan, saçmalar ileriye doğru ilerlemeye başlar. Namlular bu basıncın iki katı basıncına, dayanıklı üretilir.En büyük basınç fişek yatağının hemen önünde oluşur.
Bu basınç res 1 de grafikle gösterilmiştir.
Res. 1
Yanan barut gazları, iş yapan gazlardır, onlar saçmaya başlangıç hızını verir.
Namlu içindeki saçma hızını ayrı, ayrı yerlerde ölçersek, hız eğrisi meydana gelecektir bu hız eğrisi ve basınç eğrisi yine res. 62 de gösterilmiştir.
Krşunun gazların etkisi altında, namludan çıkış hızı önem taşır.
Prensip olarak başlangıç hızı Vo, ne kadar büyük ve en yüksek basınç Pm, ne kadar düşükse, o ateşleme için, balistik karakteristiği (Özelliği) o kadar daha iyidir, diyebiliriz.Yalnız bu bağlam, bir birine bağlı sınırlar içinde gelişir.Gaz basıncı namlu içine daha doğrusu, fişek yatagında oluşacak olan basınç, ortalama 450-500 kg/cm² olmalı.
Böyle bir basınç olduğunda, kurşunun başlangıç hızı, namlu çapına bakmaksızın, ortalama 350-400m/s. de olacaktır.Namlu içindeki gaz basıncı bu rakkamları geçerse, hem silahın titreşimi artacaktır, hem de namlunun parçalanma riski olacaktır.
Belirli bir güç, çok kısa kısa bir süre için, sert bir malzeme üzerine basınç yaparsa, titreşim meydana geleceğini hepimiz biliriz, av silahlarında da, böyle bir sonuç meydana geliyor.
Titreşim dalgaları ilk önce fişek yatağında oluşur, ondan sonra namlu ucuna doğru kamerton titreşimi gibi yayılır. Çift namlularda bu titreşimler, ateş edilmyen namlu üzerinde de etki yapar, bu titreşimler süper pozelerde, çiftelere göre daha azdır.
Res.2 Namlunun dalgalı titreşim göstergesi.
Res. 2
Namluların dalgalı titreşimleri, tüfeğin geri tepmesiyle ve namlu uzunluklarıyla bağlantılıdır, bunun için uzun namluu silahlada, dalga hareketi yukarıya doğru iken kesilir, kısa namlular ise dalganın titreşim hareketi, hareketi aşağıya doğru iken kesilirler. Ayni zamanda bu titreşimler, namlunun çapı ve uzunluğuyla da eşleşirler.
Еn uygun, сaçma başlangıç hızı, ortalama 375m/s. dir. Bilinmektedir ki,saçmanın, başlangıç hızı ne kadar büyükse, karşılaştığı direnç o kadar büyük olacaktır. Denemeler şunu gösterir ki, 40-50m. mesafeye giden ve başlangıç hızları 400m. olan saçmalar, başlangıç hızlarını, dağılımını ve güçlerini, 375m. başlangıç hızıyla çıkan saçmalarla, ayni seviyeye gelirler! 400m. den daha yüksek, başlangıç hızından daha yüksek hızla sadece nikelajlı saçmalarıla ve yahutta saçmalar plastik toplayıcı(kosentratör) içinde olan fişeklerle, ateş edilmesi tevsiye edilir.
Barutun yanan gaz basıncı ve saçma ağırlığı arasında, bir bağlam ve bağlantı vardır.
Mesela saçma ağırlığını 1 gr. arttırırsak, kara barut basıncı 7-8kg/cm. de artırır.
Dumansız barut ise12 çaplı bir tüfekte 15kg/cm. 16 çapta bir tüfekte ise 22kg/cm. basıncı arttırır!
Böyle bir bağlantı ayrı saçma çeşitlerinde de oluşur.
Nikelajlı, normalinden fazla antimon olan saçmalar ve ya zink (çinkolu) saçmalar, gaz basıncını 15 bar kadar arttırır!
Gaz basıncının byümesinde, güçlü kapsullerin de büyük rolü var 100kg/cm.kadar, basıncı yükseltebilirler gücüne göre!
Basıncın artmasında, fişeklerde büyük rol oynarlar, hele ki, fişek yatağına uyumlu değilseler!
Ama saçma ağırlığını 1gr. düşürürsek, saçma hızını otomatik olarak ortalama 5m/s. de artacaktır!
Barut miktarını 0,1gr. arttırırsak, saçma hızında ve basınçta önemli değişikler oluşur,
mesela- başlangıç hızı 3-5m/s.de artar, basınç ise 20kg/cm² de artar.
Bizim ilgi alanımıza, ateşlemenin süresi de giriyor, yani bu süre iğnelerin kapsul üstüne düşmesinden-merminin namluyu terkedişine kadar zamanı kapsar.
Ateşleme süresi yivlilerde, saniyenin 0,002 si kadar, yivsizlerde ise, saniyenin 0,004 ü kadardır.
Mermi namluyu terk ettiğinde , namlu içi sürtünme, basınç vs. tüm bu reaksionlar biter.
Gaz basıncının mermi üzerinde etkisi namluyu terk ettikten sonra da devam eder ama çok kısa bir mesafe, yani sadece saçmaları, dağıtmaya yarayan bir etki bu.Bu etki namlu ucunda ne kadar çok ve etkili ise, saçmaların dağılımı o kadar büyük olur, bu basınç ne kadar az olursa, saçma dağılımı da kadar küçük olur.
Yalnız bu basınç, 12 çapta bir namlu için 50kg./cm². den az olmamalı,
16 çapta bir namlu için,90kg./cm². den az olmamalı!
Kara barutla ateş edildiğinde, namlu çıkışında , gaz basıncı daha az olur!
Bazen de dumansız barutla dahi ateş edildiğinde , namlu ucunda alev görülür, bu işlem barutun tam yanmamasından kaynaklanır!
Bunun sebepleri, barutun büyük kabuklu olması olabilir, barut tıpaların çapı, namlu çapından küçük olduğundan, kapsulün iyi ateşlenmemesi ve ya barutun kovan içinde, iyi sıkıştırılmamış olması, olabilir!
Böyle sıralarda, saçmaların hızı çok düşük olur ve namlu ucundaki, basınç çok yükselir!
Bu da atış gücünün, çok düşük ollmasına, neden olur.
Barutun, çok iyi sıkıştırılmış olması, iyi bir atış gerçekleşmesi için büyük önem taşır.
Fişek yatağındaki, gaz basıncı, barutun sıkışık olmasına bağlıdır,barut ne kadar güzel sıkıştırılmış ise, o kadar basınç iyi olacaktır, sıkıştırılmış barut ayni zamanda,saçma dağılımına ve hızına da etki yapar.Her çeşit dumansız barut fişek içinde iyi sıkıştırılmış olmalı, serbest, sıkışık olmayan barut iyi yanma geçekleştiremez. Ayni zamanda bu sıkştıma bilnçli olmalı, en uygun basınç 5-10kg. civrında olarak tespitedilmiştir.
Res. 64 saçma dağılımı(a) saçmanın dağılmasını önlemeye yönelik toplu tıpalar(konsentratör)(b)
