Yelkene yeni başlayanlar yada bir yelkenli bir yatı keyif ve gezi amaçlı kullananlar için sadece iki çeşit halat adını ezberlemeleri rahatça seyir yapabilmeleri için yeterli olacaktır. Bu terimleşmiş iki halat adı tekne boyutu ne olursa olsun tüm yelkenli tekneler için geçerli olacaktır .Bunlardan birincisi yelkenleri yukarı basmaya ve aşağıya indirmeye yarayan mandar, diğeri ise yelken ile rüzgar arasındaki açıyı ayarlamaya yarayan iskotadır.
Ancak mandar yelkeni basmaya yarasa da iskota rüzgarla yelken arasındaki açıyı değiştirse de ileri yelkenciler için sadece bu halatlar asla yeterli değildir. Yelkendeki derinliği ayarlamak hatta hava ve deniz şartlarına göre bu derinliği hareket ettirmek için yelkenin çeşitli yerlerine (genelde yakalarına) bağlanmış ek halatlar veya el inceleri kullanılır.
Burgata
Halatların ölçü birimi Burgata’dır.Burgata’yı birimini kullanmak için halatın çevresini bilmeliyiz.
1 Burgata = 1 Inch = 2,54cm
Eğer ipin çevresi 2,54 cm ve üzerindeyse artık halat olarak isimlendirilir. Bu ölçünün altında kalan ipleri ise denizcilik dilinde el incesi, gırcala, ispavlo, savlo gibi terimlerle belirtiriz. Madeni halatlar ise çaplarına bakılarak ölçülür. Madeni halatların ölçü birimi ise pus’tur. Bir pus da 2.54 cm’e eşittir.
Halatların seçimi
Yelkenli teknemizde kullanacağımız halatları seçerken öncelikle kullanım yerlerini ve amaçlarını belirlemeliyiz çünkü kullanım yerlerine göre kalınlığı, esnekliği, hafifliği, yüzerliği, kopma kuvveti, örgülü olup olmadığı, suya ve sürtünmeye dayanımı, bağ yapmaya uygunluğu, elle kavranmaları ve bazı yerlerde elimizi yormamasına bakmamız gerekmektedir.
İskotalar
İskotalar yelken ile rüzgar arasındaki açıyı ayarlamamızı sağlarlar. Yelkenin büyüklüğü ile orantılı olarak çapları artar. İskota olarak kullanılan halatlarda en sıkı orsa seyrinde bile esneme payı çok önemli değildir. Zaten makara sistemleri ile kullanılırlar ve rüzgar kuvvetlendikçe gerginlikleri artar.İskotaların seçiminde elimizde rahat kavrayacağımız genelde pamuklu gibi olanlar tercih edilir. Ayrıca ne kadar kalın olurlarsa o kadar rahat kullanılırlar ama küçük seyyar salmalı sportif teknelerde ve rüzgarsız havalarda kalın iskota sorun olmaktadır. Özellikle küçük teknelerde rüzgarın az estiği havalarda kalın iskotalar ağırlıklarından dolayı yelkene geniş açı vermeyi engelleyici özellik gösteririler. Üstelik bir de suya girmiş ve suyu emmişlerse iyice ağırlaşırlar.Dolayısıyla yarışmayı düşünenler için 2 farklı tip iskota bulundurmak en kesin çözümdür.
Şİddetli esen havalarda daha ince iskota kullanmak neden uygun değildir? Sert rüzgarda dümen hakimiyetinin kaybolmasını engellemek ve tekne dengesini korumak için özellikle sağanaklı (hızlı rüzgar)
havalarda yelkendeki fazla kuvvetin çabuk kaybedilmesi gerekebilir. Bu durumda iskotalar hızlıca bırakılırlar. İşte bu esnada özellikle ince iskotalar sürtünmeden dolayı elimizi yakarlar veya gerginlikten daha da inceldikleri için kullanımları zorlaşır. Elimizin yanma durumu nispeten eldiven ile çözülse de kullanım zorluğu devam eder. Ayrıca küçük sportif teknelerde yarışan ve kuvvetlerin el ile hissedilmesinin kullanım hakimiyetini arttırdığını düşünen iyi yarışçılar eldiven kullanmazlar.
Mandarlar
Mandarlar ana yelken, balon yelken, flok yada cenova gibi yelkenleri yukarı basmaya ve indirmeye yarayan halatlardır. Mandarları kaliteli ve doğru tipte seçmek yelken performansını büyük ölçüde artırır. Mandar halatlarında kalite kelimesinden kasıt yelken halatının esnememesidir.Halatları az çok tanıyorsak gözümüzle ve elimizle kalitesini anlayabiliriz.
Yelkenli ile seyire çıkmadan önce mandarlar yardımıyla yelkeni yukarı bastığımızda en genel olarak yelkenin ön kısmındaki kırışıklar gidene kadar mandarı basarız. Genelde sert havalarda mandarların gergin olması gerekir. Fakat halatımız kaliteli değilse yada çok örgülü ise yani esneme payı yüksek bir halatsa özellikle rüzgarlı havalarda kısa süre sonra yelkenin ön yakasında(orsa yakası) tekrar kırışıklar görülmeye başlanır.Bu durum flok veya cenovalar da ise hafif bombeleşme olarak göze çarpar.Ileri seviyede ve yarışan yelkenciler için esneyen bir mandarla denizde mücadele etmek boşuna zaman kaybından başka bir şey değildir. Esneyen bir mandarla yelkeni trim etmek neredeyse kabusa dönüşür. O yüzden mandar iplerinde ekonomi yapılmasını tavsiye etmek ve esneme payları yüksek olan(%5-%10) çok örgülü halatları kullanmak doğru tercih olamaz.
Diğer Halatlar
Diğer halatlar bölümünde yelkene istediğimiz ayarları yapabilmemize yarayan ve teknemizi bağladığımız halatlardan söz edelim.
Yelkenin alt yakasını,ön yakasını ve pupa palangasını kullanarak çeşitli ayarlar yaptığımız halatlarında esneme paylarının çok olmasını istemeyiz.Çünkü rüzgarlı havalarda yelken üzerinde artan basınçla esneyen halat ince ayar yapmayı imkansız kılar ve esneyerek devamlı ayarını bozar.Limandayken teknemizi bağladığımız tonoz,palamar ve açmaz halatları ise yelken ayar halatlarından farklı özellikler isterler.Özellikle tonoz halatının yüzer olması veya iyi batamaması motor kuvvet çıkarken pervaneye dolanmasına veya salmaya takılmasına neden olur.O yüzden tonozlarda ağır ve çabuk batan halatlar kullanılmalıdır.Çoğu kişi tonoz halatının kekamoz ve yosun tutmaması için tonoz halatını bağlıyken teknede tutarlar ve seyire çıkarken suya atarlar fakat kuru olan ve üzerinde kekamoz gibi deniz canlıları birikmeyen bu halatın daha yavaş batacağı bilinmelidir.O yüzden seyire çıkmadan biraz önce fazlalığı suya bırakılarak batmasını sağlanmak takılmaları büyük ölçüde engellemek için en güvenli yöntemdir.
Palamar halatlarının esnemesi hiç sorun değildir hatta esnemeleri faydalıdır.Tekneye zarar vermemesi için ve rüzgarlı havalarda sert darbeler oluşmaması için çeşitli yay düzenekleri bile kullanılır.
