Bilindiği üzere, avın güvenilir bir şekilde vurulması için, tüfek ve insan faktörü hariç, saçma ve saçma adetleri de büyük önem tasır.
Avcılar arasında iri şaçma sendromu halen geçmiş değildir, bu da iri saçmaların daha uzak mesafeye gidebildiklerindendir, yalnız burada şunu sormak ve hatırlatmak isterim (güvenilir bir atış ) ne anlamına gelir, bundan ne anlamalıyız.
(Güvenilir bir atış) gerçekleştirmek için bazı şartlar gerekir, bunların bazıları da şöyledir:
Bir adet saçmanın ağırlığı vurulacak hayvanın yaklaşık 1/5000 olması gerekir.
Saçmaların ava çarptığı an, (artan hız ve ya kalıntı hızı) hızları 200m/s. olmalı ama bu hız 150m/s. den düşük olmamalı.
Ava 4-5 adet saçma isabet etmeli.
Saçma isabet oranından, anlaşılıyor ki, amaç avın herhangi bir hayati organına isabet etmek değildir, amaç hayvanın kendine bir bütün olarak, her hangi bir yerine iasabettir. Böyle 4-5 li isabetlerde, hayvanın kas grubu, damar, kemik , hatta bazı hayati organları da isabet alacaktır. Bu olasılıklara bir de (şok etkisi) dediğimiz etki eklenirse, çoklu saçma isabetlerde, saşmaların ağırlığına bakılmaksızın, bu etki yaratılacaktır. Bütün bunlar gerçekleştiğinde, av güvenilir bir şekilde vurulacak, yaralı kalmayacaktır.
Bunların gerçekleşmesi için yeterli bir kinetik enerji, gerekmektedir. Bilindiği gibi, barut gazlarının enerjisinin bir kısmı,kurşunu namludan atmak için,bir kısmı fişek içi sürtünmeye, bir kısmı da namlu içi sürtünmeye , bir kısmı havaya karşı ve bir kısmı da yer çekimine karşı harcanır, bu enerji kayıpları kaçınılmazdır.
Artan enerji, kurşun avla karşılaştığı an, iş enerjisine dönüşür ve bu enerji de hedefi yok eder.
Fişekte, doluda bulunnan (saçma ve ya tek kurşun) namludan çıktığında, bir kinetik enerji taşıyıcısıdır, bu enerjiye kalıntılı(Artan) enerji deriz ve onu (Ex) olarak belirleriz, burada (x) mesafeyi metre olarak gösterir.Bu (artan enerji) kurşunun nesneyle çarptığı an iş enerjisine dönüşür ve hedefi yok eder. Demek oluyor ki, hedefin yok edilmesi için kurşunun çarptığı an bir enerji taşıması gerekir bu enerj de Jul ile ölçülür. Pratikte bu enerji zor ölçüldüğünden, bunu kurşunun çarpma anındaki, hızdan bulabiliriz ve bu da (Vx) tir.
Hedefi emniyetli yok edebilecek, artan enerji formulü şöyledir :
Ex=0,5.q.Vx ² (J) — (buradaki enerji) Jul ile gösterilmiştir.
Burada (q) saçmanın ağırlığıdır kg.Vx- saçmanın artan hızı m/s.
(Artan enerjiyi) çoğaltmak için, (artan hız) bunun için , önemli rol oynar, formullde de görüldüğü gibi o da (x)sayısının karesidir, bu da demektir ki, her zaman üç rakamlı bir sayı olacaktır.
Dolayısı ile, artan enerjiyi çoğaltmak için, kurşun ağırlığını çoğaltmak yerine, artan hızı yükseltmeye çalışmalıyız. Kurşunun hızı orantılı olarak baruta bağlı olduğundan evde yapılan fişeklerde belli oranlarda, onu çoğaltmak mümkündür.
Hazır fişeklerde ise , barut, kurşunun gidebilecği mesafeyle orantılıdır ve burada, bu mesafe düşük tutulmalı.
Görünen o ki, bu söylediklerimiz bazı şartlarda uygun görünmüyor olabilir doğru mudur bu dediklerimiz, birkaç örnekle anlatmaya çalışalım:
Kolaylık olsun diye aşağıda yazacaklarımızda (artı enerjiye) sadece (enerji) ve (artı hıza) da sadece (hız) diyeceğiz.
Bazı hesaplamalar ve denemeler de gösteriyor ki, hedefi güvenilir bir şekilde yok edebilmek için, avın kendi ağırlığı da önem taşır. Avın ağırlığını (P) ile gösterirsek onu yok etmek için gereken enerji şöyle olmalı E=7 x12PJ den E= 12xPJ kadar olmalı.
Bunu anlamak için iki örnek verelim :
Bir ördek avında, ördeğin ağırlığı:
P=1,3kg.-1,7 kg.ise bunu ortalama 1,5 kg. olarak kabul edersek.
Bu avda kullanılacak fişek No 5 olmalı.
Bu fişeklerde başlangıç hızı V=375m/s. ve saçma ağırlığı q=0,00016 kg. dır.
35 m. atış mesafesinden saçma hızı V35=216m/s. olacaktır.
Bir saçmanın enerjisi E35=0,5×0,00016×216 ² =3,3(J) olacaktır.
Güvenli bir şekilde hedefi yok edecek enerji yukardaki formule göre,
E=12xP=12×1,5=18J olmalı.
Enerjiyi E=18J taşıyacak olan saşmaların adeti şöyle olmalı:
18:3,73=4,825= 5 (yani 5 adet saçma)
Bu da demektir ki, beş şaçma isabet ettiğinde ördek düşecektir .
(Daha iri şaçma ile daha uzak mesafeden) daha çok isabetli vuruşlar yapılır deyimi (söylenenler) doğu mudur, değil midir, anlamak için , şu örneğe bir bakalım:
Ördeğin ağırlığı yine 1,5 kg.olsun ama bu sefer saçma No3 olsun.
Kurşunun başlangıç hızı V=375m/s. olacak.
3 nolu saçma hızı V35=231m/s. olacak
bir adet saçma ağırlığı q = 0,000256kg.olacaktır.
Hedefi yok etmek için gereken enerjiyi, ayni formulden hesaplarsak-E35=0,5×0,000256×231²= 6,83(J) olacak.
Hedefi yok etmek için gerken enerjiyi E=18 taşıyacak saçma adeti
18:6,83=2,63= 3 adet olacak.
Yani enerji bakımından sadece 3 saçma yterli olacak ve bu 3 saçma 60m. kadar atış imkanı sağlıyor ama bu sadece enerji bakımındandır.
Bilindiğ gibi 37m. den sonra saçma dağılımı açılır, bununlan birlikte de dağılımda boşluklar oluşur (saçmaların biri birine yapştığından dolayı) oluşan bu boşluklardan (pencerelerden ) ördek (av) etkilenmeden arasından geçebilir.
Silahbiliminden biliriz ki, namlular bir birine bir açıyla bağlıdır, öyle ki, 35m. den sonra saçmanın yolları (birleşir) bu da demek oluyor ki, 37 m. den sonra çift namlularda isabet oranı düşecektir.
Fişek ağırlığı 32gr. bir fişekte (12 çap için) 5numarada saçma sayısı 191 dir,3 numarada saçma sayısı 119 dur, 2 numarada saçma sayısı ise ancak 97 dir. Daha fazla örneğe gerek yok çünkü sonuç ortadadır
İri saçmalarla isabet oranı, daha küçük saçmalara göre, düşük olacaktır.
Bu da demek oluyor ki, her ava uygun saçmalarla avlanmak gerekir ki, enerjisi ve maximum saçma sayısından yararlanabilinsin.
Bazı anlatımlarda (görgü tanıkları) ve ya (kendi atanlar) 37m. daha uzak mesafelerden isabetli vuruşlar için, belki tesadüfen bazı saçmalar hayati organlara isabet etmiştir ve ya böyle olmasını istedikleri için gerçek kabul edilmiştir.
